giovedì 19 giugno 2008

JE T'AIME JETA IME

amourir

Si l’amour existe encore

do pëlcas sa shqip ta gjej e ta fal

atë çka quajmë dashni fjalë për fjalë

E pastaj të ta them me kuisje lemze

si një lehje e vetmuar, prej këtu

mes bushtrash që ty të ngjajnë

Kryq e tërthor po i bie globit plastik

varur në pranga çelësash ku ma dhurove

kur gjuhës tënde i kalla tingull magjik - të dua!

Je t’aime! E di, gjer në rropulli. Moi je t’aime aussi.

C’do bëhet me ditën, kur globi më t’mos rrotullohet?

Zërat e shkrirë në duet ndahen e luajnë muzikë rrokulli.

C’est la vie! Se la vijë të purpurt tek jeta ime, je t’aime!

Globin tënd trokas e tingullin ma kthen si kokë idioti:

edhe fjala vetë plastike është, mon ami bohem!

Se dashuria në s’do ishte një fjalë boshe

në një boçe plot e përplot me falje

ç’dreqin, pra, do të na ishte?!


Lemzë


Lermë zë

në lemza nga kumbimi yt.

Kur gjumi s’do të gdhihet,

s’i vjen mbarë e për shtat,

le t’më ngrehen hingëllima

komb në fyt.

E t’më kujtojnë

porsi sahat mishi kurdisur

kur ora këputet e bie shtatë

ato orëgazmore kokëkrisur

teksa akrepat mëngjesore

plandoseshin frelëshuar

njëri mbi tjetrin gremisur

Posi orët, tetë pa njëzet!

Mjaft! Edhe dy minuta! Jo.

Iku treni, mbet ura, lum’e det.

U shterr boria, edhe zilet reshtën.

As dashuri e hazdisur s’na qenkej jetë.

Na la dhe ky tren, s’ishte e thënë, kaq e pat.

Uturima shtrirë ndër vagona jetësh, gjerë e gjatë.

Lemza fjollëhollë grahin, në tymnajë hirushe si gratë.

E s’mbet gjë, më e pazgjidhur me besën e kujtesën

se sa ai gulç e ngërç, mbytur vokalicave zanore

ndërsa dot s’i ndal, as i hesht dhe as i zgjat.

Po të dërgoj me postum grimcash pluhuri

muzik hingëllimë nga kordat e fyellit tim

si trokthe pegasosh ku cyten, kacafyten

lemza që bëzajnë makthin e harresës.

domenica 15 giugno 2008

organizon:

Loja e mbrëmjes

(II)

E hënë, 16 qershor, ora 21.00

Blv.B.Curri P.Agimi Tirane tel: o4 271 640

James Joyce

Bloom’s day DALBANIA

ULIKSI, Një seancë spiritizmi

me Moikom Zeqon

BLOOM’S DAY &

Përkthyesi dhe shkrimtari i tij

me Krenar Zejnon

AntiULIKSI, avokati i djallit

me Shpëtim Kelmendin

Idlir Azizi, këndim poezie

me Ledia Dushin

ideja dhe dashnia

Krenar Zejno

BLOOM'S DAY DALBANIA

Krenar Zejno

Përkthyesi dhe shkrimtari i tij*

“Uliksi shqip ka kohë që pritet dhe për fat tani e kemi në duar, një tjetër vend bosh u plotësua në hartën letrare, në të cilën Joyce-i vendoi tema dhe koncepte që u bënë mbizotëruese në shekullin e tij.” Me këtë frazë të parathënies së Fritz Seen (presidenti i James Joyce foundation) nis odisea e leximit të kryeveprës së Joyce-it, Homerit të shekullit të kaluar, falë sfidës shumëvjeçare të përkthimit.

Lexuesi i apasionuar i detyrohet Idlir Azizit, fitues i çmimit”Penda e argjendtë” për pëkthimin e mjeshtrit të prozës modern, mundimit të tij prej Sizifi, që rrugëtoi në malore, duke u kthyer e rikthyer për vite me radhë nën peshën e rëndë të Joyce-it por, më së fundi, duke sfiduar me sukses (vlerësuar edhe nga studiuesit dhe kritika e specializuar).

Përveç trysnisë që mbart lënda e tij, me mbi dyzet mijë fjalë të reja, të papërdorura, përkthyesi gërmoi edhe në rreth dyzet vepra të tjera paralele për të sjellë në shqip një nga kryeveprat e letërsisë botërore dhe më e rëndësishmja e shekullit të kaluar.

Gjuha shqipe është e fundmja në Europë që përcjell ligjëratën marramendëse të Joyce-it. Vendimi “arbitrar” (për nga mundi) i përkthimit të korpusit xhojsian nga Azizi dhe botimi I veprës i dha fund arbitraritetit të vërtetë, atij boshi shekullor në kulturën shqipe të klasikut modern.

“Vetëm veprimet arbitrare lejojnë njeriut të themelojë ç’të jetë: gjuhë, shoqëri, vepra arti” – thotë Paul Valéry, dhe më tej: “njeriu është i ndryshëm nga unë dhe nga ju. Ajo që ai mendon, nuk është asnjëherë ajo për çfarë mendon. E para është nëj formë, një zë, tjetra merr të gjitha format e të gjitha zërat”.

Ndoshta është ky labirinthi celebral i monologut të brendshëm ku na ndërkall Joyce në pasqyrimin vetëm të një dite, të një njeriu mëse të zakonshëm, në një qytet pa bujë. Për të qenë sa më afër tij, edhe përkthyesi do të bëhej maniak i kërkimit të detajit e çikërrimave, duke ruajtur përthyerjet estetike, thellësisht urbane. Ai do duhej të bridhte Dublinin për të përçuar gjatë përkthimit sensin urban të veprës.

Shpesh herë, gjatë punës së tij, e quaja Idlirin shifrant ose përkthyesi i gafave, pasi ai rrekej të zbulonte shifrën e saktë mbi të cilën thuret lënda sin ë një alphabet secret, për të ruajtur koherëncën e karakterit të veprës përgjatë lajthitjeve koshiente të shkrimtarit dhe gafave të pasoçme të tij.

Por “gjeniu nuk bën gabime,” parajmëron vetë shkrimtari, “gafat e tij janë të qëllimshme dhe janë dyert e zbulimit”.

“Ky libër,” do të shprehej Thomas S. Elliot, “ka vlerën e një zbulimi shkencor”.

Përkthime të tilla implikojnë studime të gjera, të kombinuara, që përkthyesi i përgjegjshëm dhe i apasionuar detyrohet t’i kryejë.

Pa gjykuar mbi nivelin e përkthimit, sepse thjesht nuk jam në gjendje, por duke njohur cilësimin “uragan i papërkthyeshëm fjalësh” apo “monument i errët dhe i pakuptueshëm” e përligj merakun e atyre pak, fare pak, lexuesve ekzigjentë për cilësinë e përkthimit, të cilët i ftoj, si botues i veprave, në përçapjet që organizojnë për të shijuar sado pak universin xhojsian.

Ndërsa dikush, që ndoshta pa lexuar apo thelleuar, dërdëllit në dëm të vlerës së përkthimit apo deri dhe vetë kryeveprës, e cila nuk mungon në asnjë vend të botës ku fjala ka themeluar qytete, më bie në mend përsëri Valéry-a: “E shumë mirë se sa “kimerik” është ideali im. Zakonet e lexuesit modern, të cilit jeta dhe efektet e çastit ia bëjnë të pakuptueshëm çdo kërkim të strukturës, sigurisht nuk këshillojnë të përhumbesh kaq larg”. Duke ditur edhe përhumbjen jo pa pasoja të përkthyesit, komenteve dashakeqe, do t’iu shkruaja me penën e Gëtes që thotë, pak a shumë, kështu: “Si nuk e lënka cmira këtë llosh që rri gjithherë pas gatrave, me duar lakmitare rrëmih për rresqe dhe s’mbahet nga gëzimi kur gjen rrënjë”.

Ashtu si Uliksi i Homerit u bë zgjedhës te Kalipsoja midis përjetësisë dhe atdheut, Joyce-i zgjodhi Dublinin e tij për ndërthurjen e multikoncepteve të veprës së vet madhore. Gejniut iu deshën nëntë vjet për konceptimin unikal të hapësirës dhe kohës së vetëm një dite dhe një qyteti, si dhe trajtimin poliedrik e të gjithëplotë të pjellës së tij. Paskëtaj do të ishin përkthyesit kurajozë në mbarë botën që do të bënin zgjedhjen midis jetës më komode apo viteve pune skrupuloze, për t’i dhënë gjuhës së tyre Uliksin.

Në galaktikën xhojsiane gjejmë mitologjinë pa mit; historinë pa historira; antikitetin pa lavdi; të ardhmen si hije paralajmërimi për të tashmen; boshin pa zbrazëtirë; rastësinë mbret dhe mbretin rast.

“Ky është libri të cilit të gjithë i detyrohemi dhe prej të cilit askush prej nesh nuk mund të shpëtojë”, - do të shprehet një tjetër gjigand i letrave, Thomas Mann.

Shpresoj të mos ketë vend pesimizmi, ndoshta i drejtë, i Alket Çanit, që, me rastin e botimit të Uliksit, duke ditur dhe vlerësuar mundin e kolegut dhe mikut të tij përkthyes, shkruante: “Edhe pak… dhe vepra të tilla nuk do kemi më njeri të na i sjellë”.

“James Joyce – apokalips letrar në kulturën shqiptare – do të shprehej Moikom Zeqo, emri i Joyce-it është një seancë spiritizmi e pazakontë, duke thërritur shpirtin e tij kemi thirrur gjithë shpirtrat tanë, ndjesitë shumëfishohen, mijëra engjuj të natës vdesin sapo agon, të vjen të mbledhësh të gjithë trëndafilat e stuhive për t’ia dhuruar dikujt.”

T’ia dhurojmë ato përkthyesve, për ta shndërruar këtë mbrëmje të ënjte të çmimit pendës së artë në traditë të vlerësimit të merituar të talenteve, mundit, punëve të mira dhe për ta kujtuar atë duke patur kurajon të kundërshtojmë të paktën për një ditë Joyce-in që na thotë: “Çdo e premte i bën varrin të enjtes që ka përpara”.




*Nga fjala e mbajtur me rastin e dhënies së çmimit Penda e argjendtë në përkthimin dhe botimin e Uliksit (Zenit, 2003, përkth. I. Azizi).

venerdì 13 giugno 2008

VERBO NON VEDENTE

Krenar Zejno

Verbo non vedente

Il pischello fa strada all’ava cieca che ciondola sul tortuoso calle degli schizzati. Appoggia la vecchia al muro della caffetteria con nome da scrittore, e s’avvicina al tavolino degli ospiti delle Nazioni Unite che stanno abbrustolendo sulla carta il selciato delle cartoline. Il pischello fa per rivolgere la parola a qualcheduno, ma vede che sono altrimenti presi, e si volta a giocare per un po’ con l'ava. Le dice di lanciarsi in su, perché c’è un grappolo d’uva che l’aspetta proprio sulla testa. La pergola è stata strappata da anni dal muro di cinta, e la vecchia cieca s’allunga e poi salta veramente a cogliere il nulla che lei si figura realtà. Poi si stupisce per l’ennesima volta perché le cose non hanno più ognuna il suo odore come una volta.

Lo straniero dai capelli leccati sopra le sopracciglia congiunte chiede all'indigeno cosa stia succedendo, s’alza di scatto e afferra dalla appoggio della sedia senza fondo la camera fotografica. S’affaccia sul portone, e prende a inquadrare la vecchia intenta a filare di forca. Dopo i lampeggi consecutivi del flash, diretti sugli occhi spenti della vecchia, si gira verso il tavolo con il pollice alzato nel pugno del braccio piegato come avvolto in un cataplasma. Poi con l'indice, sembra dire qualcosa al pischello con un sguardo di rimprovero. L'indigeno, quello che aveva tenuto l'ombrello sulla soglia, lo traduce:

- Debosciato, cosa fai alla nonna, è così che ci si comporta con la disgrazia del prossimo?

- Di grazia o disgrazia non so dire, ma la nonna me la curo come credo.

Dopodiché, il ragazzo si porta dirimpetto allo sguardo dell'amico di fronte con gli occhi storti che rifuggono ogni impressione.

Porge la mano, con le due dita combaciate come quelle della nonna quando fila la lana a fiocchi.

- Ce l’hai due euro messi male, che prendo un caffé per la mia ava?

L'ospite occhi di rospo sembra capire qualcosa, stacca la punta del lapis dalla mappa e porge il sorriso di turno coi denti falsi, che si muovono al ritmo della parola.

Il pischello accompagna con gli occhi le dita dell'altro che si sfiorano, come se beccassero il filo passato per la cruna dell'ago e si aprono come per buttare l’occhiello, e sente una sola parola:

- Tomorrow!

L'indigeno a lato, il motto appena sfuggito alla bocca aliena, lo spiega per il lungo nell'idioma del pischello:

- Domani!! Dice di venire domani ché oggi non ha tempo, come Bedua di Hava quando dice non posso darti il buongiorno se no faccio tardi al lavoro.

- Ma quale boia mondo di un domani? Domani è il mio giorno di riposo. Perché l'ava non c'è. Vuol suicidarsi. Si sarebbe ammazzata oggi, perché all'arrivo dei multinazionali c'è il rincaro del caffé. E lascialo rincarare questo caffé, no, dico io? Una manciata di caffé in prestito, una manciata di caffé e cancelli il debito. Dicono che appena va tutto a catasto dell'unesco, la gente verrà a visionare e portarsi via i soffitti in legno. L'ava lo venderebbe anche il soffitto, per farsi la tomba. Parla a vanvera perché non ha preso il caffé. Dice, che ci stanno quelli che vorrebbero vendere le tombe per fare i soffitti. Come si confonde mentre copre gli occhi con il palmo quando non riesce ad ascoltare il canzonare del muezzin che tuona dall'altoparlante in cima all'albero di cipresso. Ma io dico che se non domani, senz'altro dopodomani l'ava mia si fa fuori, quando verranno questi amici e prenderanno la grande pietra del caffé per portarla altrove.

In borgata dicono che l’ava sa il fatto suo e macina il caffé così bene proprio perché non ci vede una cicca. Io dico che se fosse così come dicono gli invidiosi, se veramente l’invidiano fino a questo punto, perché non si cavano da soli gli occhi come diceva anche il dottore del villaggio di sopra, sul lato dei nevai. Ma anche se ha già il caffé, l’ava non me la respinge quando glielo porto, e invero, né Adhamudh[1] e né altri siffatti, sotto il sole o sotto l’ombra, ce l’hanno mai fatta, come solo Democrito c'è riuscito. Io le chiedo se questo uomo antico si cavò gli occhi perché voleva fare meglio le cose, o gli serviva la cecità perché non gli si impasticciasse il sapere. L’ava dice, che anche se ne potesse azzeccar checché in cotanto vicolo cieco, mica lo verrebbe a dire a me, e quindi, dovrei spremermi le meningi e indovinarla da me. Per dispetto le lo ho rubato il foulard nero in testa e mi sono nascosto, occhi bendati, nella catapecchia. Sembrava una notte senza luna, più senza luna di un nascondino dove si conta fino a cento. Arrivai fino a novantasette, ma mi fermai perché mi venne a mente il figlio dell’esule quando dice che la luna ci è ben più utile del sole perché ci illumina di notte, mentre di giorno, è giorno anche se non c’è sole. Ne avrei apprese di altre nel buoi della catapecchia, ma non riuscii a tenere più gli occhi chiusi quando presero a suonare le campane della chiesa. Allora, come sempre l’ava comincia a picchiare sul mortaio di bronzo, in modo da camuffare il rumore se no il vicino si scalmana e piagnucola.

Guarda! Io dico che se l’ava alzasse la macina del caffé, e lo portasse con ambe le mani e io le facessi strada tirandola per lo scialle, questi guerci potrebbero pigliarci tutti e tre e accompagnarci da qualche parte, nel gan bel mondo in un posto buono. Così come hanno fatto con il tetto di Bike e la stessa Bike che recalcitrava sul suo camino e si strappava i capelli. O vengo anche io con il tetto, e mi butto qui e mi muoio! E su a graffiare le guance finché prende a piovere, e giù con le lacrime fino al tramonto, al che i multinazionali saggiarono la fame e si precipitarono a rotta di collo per farle compilare tutte le carte necessaria per portarla con loro. L’esule dice di aver visto nei musei le tegole scritte assieme con la criniera di Bike. Ma ecco che i tipi dei musei in esilio, non sanno affatto che quel tetto, a momenti sarebbe andato a pezzi, quando l’ava, anni addietro, in cima al muro anteriore, giurava e spergiurava che, non so poi per quale dispetto, si sarebbe buttata dal castello. Ci sarebbe piombata in pieno, se non avesse creduto al mia menzogna che sarebbe finita sulla tekka.

Nondimeno pure se andiamo assieme al macino, si toglierà comunque la vita per la madia di quercia e il braciere che le rimangono qua. Cominciamo ad andare dice lei, poi strada facendo decidiamo come comportarci... Il prete le sussurra all’orecchio che quando vai in un posto ti si aprono gli occhi. E metti che le si aprano. Si toglierà la vita comunque, senza batter ciglio, quando vedrà che ha parlato ogni giorno con l’Asso di fiori che lo ho messo al posto della fotografia del nonno nel taschino della maglia. Quel giorno, quando è uscita dall’acqua e non ha visto il nonno travolto dalla fiumana, non si è affogata soltanto perché aveva dimenticato di lasciarmi la chiave del baule.

Perché l’ava se oziasse e se la prendesse comoda, si toglie la vita per un niente, ma per un niente di niente no... per un bel niente proprio no.

tradotto dall’albanese da A. CANI


[1] Personaggio simbolo del medicone impostore, coniato dal padre del teatro in lingua albanese A.Z.Çajupi.

Verbëri e verbit

Verbëri e Verbit.

I vogli djalë i heq udhën për krahu gjyshes qorre që çapitet në sokakun e të shkarëve. E mbështet plakën te muri i kafenesë me emër shkrimtari, dhe avitet në tavolinën e mysafirëve nga Kombet e Bashkuara që po kallin në hartë kalldrëmin e kartolinave. Djali bën t’i flasë dikujt, sheh që mendjen e kanë tjetërkund dhe kthehet të luajë një copë herë me gjyshen. I thotë të hidhet e të arrijë një vesh rrushi sipër mbi kokë. Hardhia ka çosa vjet shkulur nga avllia, dhe plaka e gjorë zgjatet e kërcen përpjetë të zërë hiçin që e pandeh vërtetë. Mandej çuditet për të satën herë pse gjërat kësokohe nuk mbajnë si dikur erë.

I huaji flokëlëpirë vetullatok pyet vendasin për ç’ka ndodh, ngrihet vrik dhe rrëmben nga shpinorja e karriges pabythore aparatin fotografik. Del në prag, e ja nis të marrë shenjë plakën tek zë të tjerrë në furkë. Pas shkrepëtimave një pas një të dritës, acik para syve fikur të plakës, kthehet nga tavolina me gishtin e madh krekosur në grushtin e krahut përthyer si të hedhur në jaki. Pastaj me gishtin tregues, diç po i thotë djalit nën një vështrim qortues. Vendaliu, ai që i pat mbajtur ombrellën te pragu, e përktheu:

- I paudhë, ç’i bën ashtu gjyshes, kështu sillet njeriu me fatkeqësinë e tjetrit!

- Për fatin a për të keqen s’di të them, ama gjyshen time e hedh përpjetë si të dua vetë.

Mandej, djali i del përballë shikimit të mikut përkarshi me sytë e shtrembër që s’lejojnë përshtypje.

Përparon dorën, me dy gishtat puqur si të gjyshes tek i tjerrë shtëllungës leshin.

- Ke ndonjë lek që nuk të lipset, sa që t’i blej kafe anesë?

Mysafiri syçapraz diç kupton, shkul majën e lapsit nga harta dhe shtrin buzëqeshjen e radhës mbi dhëmbët kallpe, që lëvizin tok me fjalën.

I vogli përcjell me sy gishtat e tjetrit që ciken, sikur zënë perin shkuar matanë gjilpërës e hapen si për të hedhur thilenë, dhe dëgjon një të vetme fjalë:

-Tomorrow!

Vendasi në krah, llafin që posa foli goja e huaj, e kthen përsëgjati në gjuhën e djalit:

- Nesër!! Thotë të vish nesër se sot s’ka kohë, si Bedua i Havasë kur thotë nuk të them dot mirëmëngjes se më behet vonë për punë.

- Ç’nesër zeza! Nesër unë e kam pushim. Se aneja nesër nuk është. Do vrasë veten. Do ta vriste që sot, ngaqë me të ardhur ndërkombëtarët është shtrenjtuar kafeja. Le të shtrenjtohet kafeja sa t’i dojë qejfi kafesë, i them anesë. Një grusht kafe borxh, prapë me një dorë kafe e lan borxhin. Thonë se me të hedhur qytetin në tapitë e unëneskos, njerëzia do vijë nga së largu që të shohë a të marrë tavanet e drunjta. Aneja e shet tavanin, se do që të bëjë varrin. Ngaqë s’e ka pirë kafenë flet çapraz. Thotë, se ca e ca duan të shesin varre që të bëjnë tavane. Siç ngatërrohet tek mbulon sytë me pëllëmbë kur s’dëgjon dot allarimën e hoxhës që buçet nga boria në majë të selvisë. Po unë them që në mos nesër, doemos pasnesër do e vrasë veten, kur të vijnë këta miqtë e të na marrin gurin e madh të kafesë për ta shpurë gjetiu.

Në mëhallë thonë se anesë ja pret mendja për gjërat dhe e shtyp aq mirë kafenë ngaqë nuk sheh nga sytë. Unë them se po të jetë si thonë ziliqarët, kur paskërkan kaq zili, le t’i krejnë vetë sytë siç thoshë doktori i fshatit lart, në shpatin me borën në qorre. Po edhe në e pastë pirë kafenë, aneja ma kthen se as Adhamudhi e as të tjerë burra, ndënë hije a ndënë diell, nuk dolën aq të zotë sa t’ia dalin vetë mbanë, si i mençuri Dhemokrit. Unë e pyes nëse burri i lashtë sytë i kreu që t’i bënte gjërat më mirë, apo verbërinë e donte që të mos i qorrollisej dituria. Aneja thotë, se edhe po ta dinte këtë qorrsokak nuk do ma dëftente, që më vonë të shtrydhja trutë e ta gjeja vetë. Për inat i rrëmbeva prapë shaminë e zezë të kokës dhe u fsheha në katoq, me sytë lidhur. Dukej si natë pa hënë, edhe më pa hënë se në symbyllazi me numërim njëqind. Mbërrita gjer më nëntëdhjeteshtatë, po e ndala se më ra ndërmend djali i kurbetliut kur thotë që hëna ka më dobi se dielli pasi na ndriçon natën, kurse ditën, ditë është edhe në mos pastë diell. Do kisha mësuar edhe të tjera në terrin e katoqit, po ja nisën të binin këmbanat e kishës dhe s’i mbaja dot më sytë shtrënguar. Aherë aneja zë e rreh çaraveshin, havanin e bronxtë, që të nakatosë zhurmat se ndryshe zë sokëllin e qahet gjitoni.

Unë them se po ta ngrejë aneja gurin e kafesë, ta mbajë me të dy duart dhe unë ta heq për shalli që t’i ngas udhën, këta vëngrot mund të na marin të treve e të na shpien gjëkundi, botës së madhe në ndonjë vënd të mirë. Siç bënë me çatinë e Bikos dhe Bikon që hidhte vickla mbi oxhak dhe ndukte leshrat. O do vij dhe vetë me gjithë çati, o rrash’e vdiqa! Çirr faqet gjersa zuri shiu dhe çurk lotët deri në muzg sakur ndërkombëtarët i mori uria dhe u lëshuan t’i mbushin kartat për ta marrë me vete. Kurbetliu thotë se ka parë në muze rrasat e shkruara me gjithë leshtë e Bikos. Po ja që këta të muzeve nuk e dinë se ajo çati për pak do ish bërë copë kur aneja atëkohë, në majë të murit të pasëm, bënte be e rrufe vërtet që se për ç’punë do hidhej nga kalaja. Do kish rënë drejt e mbi të, po të mos e hante gënjeshtrën time se gjoja i binte të binte mu mbi teqe.

Sidoqë, dhe po ikëm bashkë me gurin, prapë do ta vrasë veten për magjen e lisit dhe mangallin që do mbeten këtu. Ajo thotë, të ikim njëherë pa shohim e bëjmë. Prifti i fryn në vesh që po të veshë në një vend të mirë do të të hapen sytë. Ja dhe u hapën. Prapë se prapë do e vrasë veten pa ia bërë syri tërr kur të shohë se është llafosur çdo ditë me asin spathi që i futa në vend të fotografisë së gjyshit në qese të fanellës. Atë ditë kur doli nga uji dhe nuk e pa gjyshin që e mori lumi, nuk u mbyt dot ngaqë kish harruar të më linte kyçin e sepetes. E zuri frika se mos sepeten e kyçur e marrin vetëm për sepete, pa ditur hiç për qëndismat brënda ku i kanë rënë sytë.

Se Aneja po të ketë nge e ta marrë shtruar, veten e vret edhe kot, por nuk e vret dot kot së koti..... për hiçmosgjë.
Krenar Zejno

martedì 10 giugno 2008

Loja e Mbrëmjes


Blv.B.Curri P.Agimi Tirane tel: o4 271 640


"LOJA e MBREMJES"

Sa për thashethem: Sokrati na tha se Platoni kishte thënë që krijimi nuk vjen nga aftësia artistike por sa jemi të zotëruar nga muzat; sa dalim jashtë vetes, pre e ritmit, frymës. Dhe se Poetët janë qënie eteri; nuk mund të krijojnë pa frymëzim, por larg vetes, larg arësyes. E pra sa i lejojmë muzat t’luajnë me ne.

Ndërsa Bodleri, kur iu desh të qesëndiste këtë rëndësirë të arësyes, na e tha kështu, thjesht kur gjeti rastin për dikë,:

Ishte aq pak elegjiak dhe aq pak prej eteri sa do t’i kallte krupën edhe një noteri.

Si për thashethem: dikush më tha se i kishte thënë Shpëtim Kelmendi që Farudin Attari pat thënë se Profeti i thotë se i Madhi Zot e ka gjithë sëndukun e dijes poshtë fronit ku prehet, porse çelësat varen në gjuhën e poetit. E për ta shprehur e për t’u shfrehur në këtë dëlirë e delirë, çiltërsie dhe çeltërsie paarësyeje të arësyeshme, na duhet ta marrim e ngasim me ca filozofi jete e anti-jete, pra ca vargje, ca poezi. Poemë dhe Prozë. Proemë!

Ji gjithëherë, edhe në prozë poet! E thotë ai vetë - Bodler.

Këtij cikli periodik apo antiperiodik, një herë në kaq ose aq kohë ( si t’ju dojë kokrra e qejfit!) që po nisim sot me katër autorë gjigandë si takim shpalljeje, për superstición do t’i jepnim zë më 16 Qershor- Bloom’s day- në honor të Joyceit dhe të parit botim Zenit. Cikli do titullohet: Loja e Mbremjes sipas titullit të intervistës më të rëndësishme të James Joyce, me shkrimtarin çek Hoffmaister (The Game of the Evening).

Loja do të vijojë kështu: Për nder të numrit 4 (numër i respektuar në numerologjinë e Joyces dhe Becketit, si dhe emblema me katër trupa Zenit) do të kemi nga një cikël me 4 takime - një takim me katër autorë (3 të huaj një shqiptar) që do pasohet me tre takime rradhazi me nga vetëm një autor.

Si dhe në nderim e përulje të mitit të krijimit që na cyt të qisim dicka prej hicit, përfshirë kotësinë e leximit të poezisë. Aty ku ekzistenca nxjerr në pah të tjera forma. Ku hiçi hap një formë për të rilindur. E ndoshta, ku qenia e hiçi puqen- a thua nirvana- gjendja absolute e meditimit. Vedanta- sistema ( se kur flitet për lindje, pjellje, bezdisin fjalët e gjinisë mashkullore) metafizike indiane ka për ide që gjithëçka, krijimi nuk është tjetër veçse lojë, kuptimi i Lila-s. Dhe Loja me Lila mund të jetë vetë kotësia, që jo të gjithë e kanë luksin ta luajnë.

Nëse një ditë do lodhesh duke menduar përjetësinë luaj me poezinë! Dhe bëj sikur këtë ta tha Li BO. E kështu ti mund t’i thuash Huan CU-së ç’të të dojë qejfi; e ai të bëjë sikur të dëgjon. Dhe duke bërë, diç bëhet. Edhe po s’u bë diç mbetet. Vargu. Ëndrra. Nëmospo, frymëzimi yt për të bërë frymë. Që dikujt do t’i hyjë në punë, kur mbetet pa frymë. Ka ca që i duan fluturat dhe e dinë se s’duhet t‘i vrasin larvat. Përndryshe, siç e thoshte Hygoi, do i përngjanin atyre që duan femrat por na i zhdukin veset.

Sepse përjetësinë e Poezisë e bën çdo ditë jetësia e saj, faqe më faqe (shalaqe më shalaqe dilet në faqe, Populli) çdo penelatë e hedhur vargu, kur në fund ngjizur penelatash, shkruesi i saj resht. Dhe heshturazi thotë: e hatashme! Sigurisht që mund edhe të mos jetë hata, po ku ta dijë, dhe tek e fundit pak rëndësi ka. Dhe në fund të ditës ndjen t’i thotë vetes: e fitova ditën!

Me po atë sfidë loje kumari, ankthi rrëgjues e të hareshëm që provon nëse fut dorën në një thes plot me ditë të përziera përzishëm, të njëjta, të barabarta së jashtmi dhe për fat dora zë pikërisht pusullën me ditën fatlume që pasi hapet, lexohet: dita e jote!

E kjo është një grimcë pluhuri nga përjetësia jote, përjetësia e përplotë: ajo anonime. Që i rri përjetësisë së gjithësisë në atë raport që çdo ditë mund t’i rijë ditëve të thjeshta njerëzore që kanë shkuar e do të vijnë, nëpër gjithësi. Dhe që dita të bëhet grimcë, ka nevojë që ta zejë dora letrën. E që të bëhen plot grimca, lypset që dora të tërheqë gjithherë pusullën që mbyll brenda saj shkrimin - dita jote.

Ka aq nevojë poezia të ushqehet me kurbane si kjo lojë e jotja, sa ç’ka ëndërrimi për iluzionin – bukën e tij. Mos u tut pse shumica e ka fare kollaj ta anullojë lojën tënde e të t’ kthejë në zhgjëndër: të provojë, të vërtetojë dhe të thotë se letrat e thesit na qenkëshin të gjitha me të njëjtin tekst të shkruar: dita jote.

Porse copa e përjetësisë tënde poetike nuk akordohet me shumicë votash. Ja jep edhe ti vetë, vetes. Qoftë dhe vetëm pak lexues miqësorë, që më vonë mund të bëhen shumë, e që pasi lexojnë ca fleta të shkruara prej dorës tënde, i thonë vetes: e fitova ditën! Se edhe në s’do thuhet e hatashme, poezisë do t’i mjaftonte vetëm hareja e saj, hareja përreth e brenda saj. Do t’i mjaftonte veç të thuhej për të: e hareshme! lojë!

Si një ditë drite prej ditësh - Dritë dite Poezie.

A(no)nimatum.